W rodzinach dysfunkcyjnych, dzieci wchodzą w role. Są w nie “wciskane”, aby utrzymać rodzinę, system w całości.
Im rodzina jest zdrowsza, tym jest większa jest autonomia dzieci. Dzieci mogą być sobą. Nie wchodzą w role, a jeśli wchodzą, to są to role przejściowe wynikające z jakiegoś kryzysu w rodzinie. Po przejściu sytuacji kryzysowej, wszyscy w rodzinie odzyskują autonomię. Każdy może być sobą.
Im dziecko rzadziej mówi „ja”, a częściej „my”, tym bardziej prawdopodobne jest, że jest osadzone w roli.
Należy bardzo dbać o to aby dziecko wyrażało się z komunikatu „JA”. Trzeba umiejętnie wdrażać dziecko w autonomię.
Role mogą się zmieniać w trakcie dzieciństwa. Dorastając możemy wchodzić w różne role. Niektóre role zachodzą na siebie, pokrywają się. Pełnimy kilka ról jednocześnie. To co się dzieje w systemie, dynamika w systemie, może powodować roszady z rolami.
Jesteśmy napiętnowani rolą.
Oznacza to, że my z tą rolą, tymi rolami wchodzimy w świat dorosłych i te nasze role manifestują się w naszych rodzinach, które sami tworzymy, w naszych związkach, grupach rówieśniczych, w pracy, wśród znajomych i przyjaciół.
Aby nasza rola się ujawniła, dla osoby DDA/DDD, wystarczy druga osoba w kontakcie z nami i my od razu wchodzimy w role.
Jakie są główne rodzaje ról dziecka w rodzinie dysfunkcyjnej?
- ROLA ODPOWIEDZIALNEGO – jest to rola dojrzałego opiekuna. Dziecko, które wie co jest najlepsze dla wszystkich i dba o wszystkich. Wie lepiej niż matka i ojciec, albo musi wiedzieć lepiej.
- ROLA BOHATERA – obrońca. Może być opiekunem, zwykle coś dla kogoś zdobywa w systemie. Jest zdobywcą czegoś. Tutaj bardzo ważna jest odwaga i samodzielność, w tej roli to się silnie wykształca.
W obu tych rolach, dzieci doświadczają specyficznej samotności, którą przeżywa do końca życia. To jest taki rys samotności, który z nami zostaje. To jest takie poczucie wyobcowania. Nawet jak jesteśmy w grupie, to czujemy, że ‘jestem w grupie, ale mam swoje ja, które mówi mi, że jestem też poza”, czujemy się wyobcowani. Zostaje to z nami do końca życia. To uczucie jest rodzajem monitorowania, kontroli tego co się dzieje. Tego się nie da wyłączyć. W dorosłości powoduje to bycie outsiderem w relacjach, bycie poza albo trochę poza. To są osoby, które często zostają liderami, przewodnicy, nauczyciele, autorytety. Profitem jest to, że przewodzą ale z drugiej strony nie mogą się poczuć częścią grupy i nie mogą sobie pozwolić na bezbronność czy bezradność. Odpowiedzialność będzie się włączała z automatu.
3.ROLA NIEWIDZIALNEGO ŚWIADKA – jest to dziecko, które pozornie nie zwraca uwagi na to co się dzieje. Wszystkim w rodzinie zdaje się, że ono nie zwraca uwagi, że się nie angażuje że jest z boku. Ale to dziecko w swojej samotności, bardzo wnikliwie monitoruje to co się dzieje, a dla wszystkich w systemie wydaje się, że ono nie jest kompletnie zainteresowane tym co się dzieje w domu.
Takie dziecko ma bardzo dużą trudność w okresie dojrzewania w ukonstytuowaniu tożsamości. Są to osoby, które mają bardzo rozmytą tożsamość, rozmytą autonomię. Osoby te, przez długi czas w swoim życiu nie wiedzą kim są. Są to osoby, które nie do końca potrafią podejmować decyzje. Albo pójdą z nurtem albo pozwolą aby inni podejmowali decyzje za nich. Są to dzieci, a później dorośli, którzy reagują lękiem lub czekaniem. Ciągle na coś czekają. Zakładają czarne scenariusze, demonizują. Mają niski poziom nadziei. Są to osoby, które mają niskie poczucie własnej wartości.
4.ROLA DZIECKA PORZUCONEGO – rola tego dziecka może się łączyć z rolą niewidzialnego świadka. Dziecko porzucone staje się niewidzialnym świadkiem albo czasem chce zaistnieć w sposób dramatyczny, autodestrukcyjny czym zaznacza swoją obecność.
To są dzieci, które się kaleczą, wystawiają na niebezpieczeństwo i ryzyko, głodzą się albo objadają, przekraczają różne granice, żeby spowodować reakcję otoczenia. Dzieci, które eksplorują w niebezpieczny sposób aby przerazić innych. Robią to dwubiegunowo – w ukryciu – w rodzinie uchodzą za tzw. grzeczne dzieci a na zewnątrz są rozhamowane, albo odwrotnie, w domu bardzo silnie odreagowują agresją, a w szkole uchodzą za wzory do naśladowania. Zaznaczają się biegunowo. Są to dzieci, które w dorosłości mają tendencje do uzależnień, zaburzenia odżywiania, czasem konsekwencje są bardzo dramatyczne i kończy się to zaburzeniami osobowości.
5.ROLA DZIECKA, KTÓRE SPEŁNIA OCZEKIWANIA, TZW. GRZECZNE DZIECKO – jest to dziecko dopasowane, dostrojone, troszczące się o siebie w taki sposób aby pokazać, że sobie radzi, o innych się troszczy aby zyskać aprobatę.
Poświęcają się, podporządkowują, a w dorosłości bardzo często stają się ofiarami swoich partnerów, przełożonych, przyjaciół. Często wchodzą w rolę ofiary, na poświęcaniu i podporządkowaniu. Znajdują sobie swoich katów. “Uprawiają martyrologię”, że to jest ok, że tak trzeba, że to jest taki ich los, że tak musi być. Mają problem z tożsamością, nie wiedzą do końca kim są. Mogą być bohaterem i odpowiedzialnym, te dwie role mogą się łączyć.
Skłania to do refleksji – co nasz system od nas wymuszał, musieliśmy się w różny sposób dostrajać, zmieniać. Różne części ról uruchamiać.
6.ROLA KOZŁA OFIARNEGO – są to dzieci, które uznają, że problemy w jego rodzinie wynikają z jego powodu, że przyczynia się do problemów w rodzinie. Dzieci, które bardzo szybko budują skrypt pt. „coś jest ze mną nie tak, to jest przeze mnie, że nawet jak chciałem dobrze, to wyszło tak jak zwykle, czyli źle. Dzieci, które w szkole są dręczone, wykorzystywane, przemocowo, seksualnie. Wchodzą w rolę ofiary klasycznej.
7. MASKOTKA – istnieją dwie wersje tej roli:
A. Rozładowuje napięcie, jest głuptaskiem, błaznem, w domu robi żarty, kawały, jest traktowana z pobłażaniem.
B. Gwiazda do podziwiania – staje się często dzieckiem, które spełnia oczekiwania.
Zbierają napięcie rodziny, rozładowują je w jakiś sposób. Są teatralne i wygłupiają się. Są piorunochronami.
Z tymi dziećmi, a później osobami dorosłymi bardzo trudno jest nawiązać głęboką relację, ponieważ działają bardzo powierzchownie, nie wchodzą głębiej w uczucia, nie są w kontakcie ze sobą, ciągle dbają o to aby rozładować napięcie, żeby było miło, fajnie, wesoło. W życiu dorosłym mają rys histrioniczny (przesadny wyraz emocjonalny, teatralność zachowań, prowokacja seksualna), albo histrioniczne zaburzenia osobowości. Towarzysko funkcjonują wspaniale, trudno jest z nim wyrobić bliskim i głębokim kontakcie. Skupione są na powierzchni, są samotne w życiu.
Jak wyjść z roli?
Wchodzimy w role jak tylko pojawia się napięcie w grupie, w kontakcie. Wchodzimy w tę rolę, która jest najsilniej w nas zarysowana.
Bez przepracowania i autonomii, nie jesteśmy w stanie ustawić się do systemu w tym miejscu, które jest naszym miejscem.
Aby wychodzić z ról i wchodzić w autonomię trzeba zbudować i zdefiniować swoją tożsamość. Budować swoje jestem. Trzeba ustawić się w swoim systemie pochodzenia – jako córka, syn, siostra, brat, a nie np. opiekun swoich rodziców. Bez przepracowania i autonomii, nie jesteśmy w stanie ustawić się do systemu w tym miejscu, które jest naszym miejscem.
To jest bardzo trudne, bo system jest tak przyzwyczajony. Trzeba zaistnieć, wtedy dynamika ról się zmienia.
Zdrowe osoby potrzebują więcej osób aby osadzić się w roli. DDA i DDD potrzebuje tylko jednej osoby.
To daje do myślenia…
