Z czym jesteś?

W dniu 6 września br. jest Dzień Walki z Prokrastynacją. Nazwałabym go raczej Dniem Świadomości niż walki, bo jak już wiemy co robimy, to wiemy co z tym zrobić. Jak nie wiemy, to ten mechanizm po prostu nami rządzi i się dzieje to, czego nie chcemy i nie wiemy jak z tego wyjść. Pomaga już sama świadomość.

Prokrastynacja to zagadnienie stare jak świat. Starożytni greccy filozofowie Sokrates i Arystoteles też to ‘mieli’ i nadali temu nazwę akrasia. Akrasia to stan działania wbrew własnemu osądowi [jamesclear.com]. To inaczej zwlekanie, opóźnianie lub odkładanie jakiegoś zadania.

Dla mnie w tej definicji najważniejsze jest słowo “wbrew”. Rzeczywiście tak jest. Wiemy co jest dla nas dobre, co przyniesie nam korzyści, co trzeba, a pomimo to nie robimy tego. Mimowolnie robimy coś wbrew sobie. Wolimy zmierzyć się z konsekwencjami niezrobienia, niż przeskoczyć tą niewidzialną siłę, która nas odżegnuje od działania i po prostu wykonać zadanie. Trzeba się w to na chwilę zagłębić aby zrozumieć ten mechanizm.

CZYM JEST PROKRASTYNACJA?

Niezależnie od tego, czy nazwiemy to prokrastynacją, akrazją, czy czymś innym, jest to siła, która powstrzymuje nas przed zrobieniem lub kontynuowaniem tego, co zamierzamy zrobić. Prokrastynacja jest wtedy kiedy robisz jedną rzecz, chociaż wiesz, że powinieneś zrobić coś innego. Później, nie teraz, jutro, kiedyś, być może – masz tak? Odkładanie na później – czyli tak naprawdę na nigdy. Świadomość tego, że to odłożone może się NIGDY nie wydarzyć, także pomaga przełączyć się w tryb ‘dobra, zrobię’, choć często jest to z zaciśniętymi zębami, pięściami, niechęcią – czyli na dużym wysiłku.
Prokrastynacja jest lękiem przed porażką, najczęściej nieuświadomionym, co za tym idzie jest też formą ucieczki przed wstydem. Jest konsekwencją perfekcjonizmu.

JAKA JEST PROKRASTYNACJA?

• Okrutna i podstępna – robimy wszystko żeby nie zrobić, a przecież dotyczy to rzeczy dla nas ważnych, istotnych, często dobrych.
• Wciągająca – czasem nawet nie wiemy, że się dzieje. To taka pętla. Chcemy (pozornie) zadbać o swoje emocje – czyli mówimy sobie ‘nie zrobię tego, bo to jest wbrew mnie, to mi szkodzi, to mnie frustruje’, ale nie zrobione, pogarsza jeszcze nasze samopoczucie. Warto zapytać siebie czego potrzebuję do zrealizowania swojej potrzeby, która komunikuje się ze mną za pomocą konkretnych emocji. Emocja to informacja. Informacja o potrzebach. Niezaspokojone potrzeby = kumulacja emocji.
• Wyczerpująca emocjonalnie – jest jak chwilówka – daje coś na już – pozorną ulgę, że nie robię, ale odsetki czyli koszty emocjonalne są ogromne – niska samoocena, krytyczne myśli, wycofywanie się, poczucie winy, pogarszająca się jakość życia etc. Dlaczego nie robimy tego co powiedzieliśmy sobie, że zrobimy? Dlaczego planujemy, ustalamy deadline`y, wyznaczamy cele, a potem tego nie dowozimy? Ponieważ znajdujemy zamienniki, które dają nam natychmiastową przyjemność. Nasz mózg woli nagrodę teraz, niż korzyść później (homo economicus).

ZROBIONE JEST LEPSZE OD DOSKONAŁEGO [za Marta Iwanowska-Polskowska]. Tego się trzymam, powtarzam, to działa. Nigdy nie będzie perfect. Małymi krokami, po wybojach, we własnym tempie jest zawsze czymś lepszym niż WCALE. Bo to ‘wcale’ zaciąga w nas bardzo duży kredyt. Emocjonalny. Stres, dowalanie sobie, sabotowanie – to z autodestrukcyjnych klimatów. Czyli dla nas bardzo niekorzystne. Trzeba sobie w tym pomóc, przeformatować, po to by działać, tak jak umiem, dając sobie prawo do błędu, do niedoskonałości, czasem nawet i do porażki. Tak jak śpiewał L.Cohen
“Forget your perfect offering. There is a crack, a crack in everything. That’s how the light gets in”.

CO POMAGA?

• Świadomość, że mam ten mechanizm. Gdzie ją zdobyć? Najlepiej w pracy z drugim człowiekiem, np. na psychoterapii. Praca z terapeutą pozwoli na dotarcie do własnych mechanizmów i ich przyczyn. Psychoterapia jest rozbrajaniem swoich wewnętrznych bomb w asyście sapera – terapeuty, jak ja to nazywam.

• Świadomość, że prokrastynacja nie ma nic wspólnego z problemem w zarządzaniu czasem. Jest związana z umiejętnością zajmowania się naszymi emocjami. Wiesz jak się sobą zaopiekować, zmniejszasz częstotliwość i natężenie mechanizmów prokrastynacji.

• Mikrotechniki – np.:
  a) Zacznij robić to co odwlekasz, wtedy Twój problem z prokrastynacją zniknie, bo nie będziesz miał czego już odwlekać. Proste i …. zarazem.
  b) Uznaj ‘Mam tak, ale tym nie jestem” [z ang. I have this, but I do not have to be this]. Dotyczy to nie tylko prokrastynacji. ‘Mam te emocje, ale nimi nie jestem’. To daje więcej luzu w podejściu do samego siebie.
  c) Stawiaj małe kroki. Ważne by iść z punktu A do B, z B do C itd. Nie musimy od razu przeskakiwać całego alfabetu.
  d) Nie oceniaj, przyjmij to, daj sobie łagodność, zaopiekuj się emocjami – wtedy popłynie z tego power do działania, pojawi się przyjemna motywacja.
  e) Zacznij od najtrudniejszej rzeczy, jak ją zrobisz, reszta pójdzie już łatwiej, na pozytywnym vibe.

W Dniu Walki z Depresją, zapraszam na wywiad z dr Anną Baran, psychiatrą, suicydologiem w Szwecji i Polsce.

Rozmawiam z doktor Anną Baran, psychiatrą, suicydologiem pracującym w Szwecji, w Poradni Psychiatrii Dorosłych przy szpitalu w szwedzkim Karlshamn, członkinią Polskiego Towarzystwa Suicydologicznego, członkinią Zespołu Roboczego ds. Prewencji Samobójstw i Depresji przy Radzie Zdrowia Publicznego Ministerstwa Zdrowia w Polsce – o depresji, próbach samobójczych i samobójstwach.

Ostatni raz rozmawiałyśmy w maju 2020 roku, na temat samobójstw. Z okazji Dnia Walki z Depresją w dniu 23 lutego 2021 roku, chciałabym porozmawiać na ten właśnie temat.

Co z punktu widzenia praktyka, lekarza psychiatry, który na co dzień ma do czynienia z osobami z trudnościami w zakresie zdrowia psychicznego możemy powiedzieć o depresji?

Anna Baran: Ponieważ jestem suicydologiem, dość optymistycznie patrzę na kwestie leczenia depresji i  zapobiegania samobójstwom. Optymistycznie to znaczy, że bardzo dużo możemy zrobić edukując społeczeństwo, jednostki. Jak będziemy lepiej znać problem, to będziemy wiedzieć co mamy zrobić, jak się mamy zachować, jak sobie pomóc i gdzie szukać pomocy. Mamy wtedy większe szanse żeby sobie poradzić z depresją czy z myślami samobójczymi.

W pandemii, nierzadko mamy wątpliwości czy szukać pomocy czy nie. W Internecie możemy znaleźć dużo ciekawych inicjatyw samopomocy. Warto zdać sobie sprawę, że nie zawsze w przypadku kryzysu, także tego w przebiegu depresji, pierwsza rzeczą, którą powinniśmy zrobić jest kontakt ze specjalistą, psychiatrą czy psychoterapeutą. To błędne myślenie. Najpierw pomyślmy co możemy zrobić, co poprawi nasz nastrój, a co nam nie zaszkodzi… Bardzo ważna jest ta druga cześć zdania, gdyż niestety zdarza się, że kiepską sytuację swoim działaniem dodatkowo pogarszamy, chociażby próbując uspokoić się alkoholem czy narkotykiem. Zamiast tego, postawmy na krótki spacer czy chociażby poczytanie wpisów w mediach społecznościowych.

Kolejna rzecz, którą powinniśmy zrobić jest rozmowa. Wystarczy, że z kimś porozmawiamy. Praktyka lekarska pokazuje, że te dwie strategie nie angażujące opieki zdrowotnej bardzo dużo mogą zmienić. Zacznijmy od prostych rzeczy. Nie zakładajmy odrzucenia ze strony drugiej osoby i nie rezygnujmy z takiego kontaktu. Zmniejszymy ryzyko odrzucenia, gdy umówimy się na konkretne dni i konkretne pory, w których będziemy dzwonić lub w których będziemy oczekiwać na telefon, kontakt, choćby sms w razie problemów z dotrzymaniem umowy.

Szukamy ogromnych rzeczy, które dużo kosztują natomiast mało myślimy o prostych rzeczach, które nic nie kosztują, a które często nam pomagają. Chciałam zwrócić uwagę żebyśmy starali się przełożyć górnolotne słowa, np. ‘potrzeba rozmowy’ – jakiej rozmowy? Konkret, z kim, w konkretny dzień i o konkretnej godzinie. Wpiszmy do naszego kalendarza zajęć np. codziennie wieczór około 20.00 dzwonię do moich rodziców. To dużo lepsze niż martwienie się tym, jak oni się czują.

Czy pandemia wpływa na zjawisko depresji, jeśli tak to w jaki sposób? 

– W czasie tej pandemii dużo jest czarnych wron, czarno kraczących, w czarnych barwach widzących świat, bo taki czarny malujemy świat. Nie jest wesoło, ale są osoby, które całkiem nieźle sobie teraz radzą. Spróbujmy dostrzegać, że mamy szklankę do połowy pełną.

U mężczyzn rzadziej rozpoznajemy depresję niż u kobiet. Wynika to z tego, że objawia się ona nieco inaczej. Mężczyzna częściej smutek, w tym także depresję „zamienia” na agresje i uzależnienie. W Polsce, mężczyźni 6 razy częściej tracą życie z powodu samobójstwa niż kobiety, co jest często skutkiem nierozpoznanej i nieleczonej depresji. Dzieje się tak z uwagi na uwarunkowania społeczno-kulturowe, ale także z powodu biologii. Kobieta jest bardziej nastawiona „biologicznie” na proces – chorowania, depresji. Mężczyzna jest bardziej nastawiony na rezultat. Jak mężczyzna ma przed sobą rezultat i nastawi się na dobry wynik leczenia, to się fantastycznie z nim pracuje i udaje się często pomoc nawet w sytuacjach z pozoru „beznadziejnych”. To „biologiczne” nastawienie na wyraźnie postawiony cel potrafi zdziałać wspaniale rzeczy. Ale, żeby ten próg przekroczyć niestety często musi się dużo wydarzyć. Namówienie mężczyzny do tego, aby chciał sobie pomóc to długi proces.

Więcej na temat depresji i zdrowia psychicznego

Więcej na temat samobójstw

Konieczna jest świadomość, że jak jestem dla siebie zagrożeniem, to muszę się ratować, szukając pomocy.

Nigdy dość mówienia o tym. Te wybory, czy sobie pomogę w dużej mierze są dyktowane przez kulturę.

W kulturze powinien być jednoznaczny przekaz, że jest rzeczą normalną szukanie pomocy w przypadku problemów psychicznych. Jeśli tak jest, to jej szukamy.

Są osoby, które myślą, że jak jest źle, to muszę walczyć i mobilizują się. Mogę ulec temu, że się źle czuję, albo mogę walczyć. Kluczowe nie są tutaj okoliczności zewnętrzne, tylko jak ja sam do tego podejdę, na ile będę świadomy problemu, na ile będę potrafił wybrać właściwą strategię działania, na ile będę miał zachowana zdolność myślenia i instynkt samozachowawczy.

Czy określone grupy społeczne mają trudniej? Myślę tutaj o dzieciach i młodzieży. Kto jest w grupie ryzyka zachorowania na depresję?

– Mamy mity, stereotypy i rzeczywistość, która nie do końca się z tymi mitami i stereotypami zgadza. W okresie marzec -maj, w czasie kwarantanny w Polsce, w tych miesiącach było znacznie mniej samobójstw osób młodych niż w analogicznych miesiącach 2018 i 2019 roku. Statystyki wzrosły w czerwcu, na zakończenie roku szkolnego i we wrześniu, na początku roku szkolnego. Młodzież ma wtedy najtrudniej. Jest to bardzo duże wyzwanie dla całego systemu edukacji, mediów.

Jaka jest korelacja depresji z samobójstwami?

– Jak mówimy depresja, to myślimy samobójstwo. Ocenia się, że 6-8% osób z depresją popełnia samobójstwo. Większość osób z depresją nie ma myśli samobójczych, ani nie odbiera sobie życia. Z drugiej strony 60% spośród osób, które odebrały sobie życie, miało depresję, często nierozpoznaną i nieleczoną.

Samobójstwo jest jednym z najtrudniejszych powikłań depresji.

Co można zrobić kiedy samopomoc się nam nie załącza, kiedy czujemy, że dobijamy do ściany, lub widzimy to u innej, znajomej nam osoby?

– Wszystko zależy od tego kiedy się zorientujemy, jak intensywny jest to problem. Może być tak, że potrzebuję pomocy teraz, w tym momencie, już. Kiedy czujemy, że sami sobie nie poradzimy, żaden telefon nie odpowiada, szukamy pomocy w szpitalu, na ostrym dyżurze. Lekarz nas wysłucha i zacznie leczenie, a to pomoże nie tylko chwilowo, przegonić depresję, pokonać Czarnego Psa, jak Winston Churchill nazywał swoją depresję.

Ciekawe podejście do zjawiska depresji prezentuje filmik edukacyjny opracowany przez WHO.

Jak pokonać stygmę?

– Pacjent ma opanowane napiętnowanie na tyle, że jest w stanie przyjść do mnie do gabinetu. To jest pierwszy krok. Potem mamy stygmatyzację związaną z leczeniem, pobytem w szpitalu. Stygmatyzujemy wszystko. Nie tylko chorobę, ale leczenie, lekarza, ośrodek, gdzie człowiek się leczy, leki, psychoterapie. To jest nie do pomyślenia w leczeniu innych schorzeń, np. cukrzycy czy nadciśnienia. Jedni mają problem z insuliną, a inni z serotoniną, noradrenalina czy dopaminą. Inna substancja, ale to nadal jest biologia. Różnica jest tylko w tym, że nie potrafimy tych innych substancji jeszcze zmierzyć jak poziomu glukozy, ale za jakiś czas będziemy mogli, ponieważ nauka się rozwija.

Pomimo szeroko dyskutowanego Narodowego Programu Zdrowia (NPZ) i celów operacyjnych na lata 2021 – 2025, odnajdziemy w nim cały szereg pozytywnych rzeczy w aspekcie suicydologii i polepszenia dostępu do pomocy w kryzysach psychicznych, z myślami samobójczymi, a także działań edukacyjnych, przeciwdziałających stygmatyzacji. Przeznaczono pieniądze na zwiększanie wiedzy w tym zakresie. Wreszcie postawiono na edukację różnych grup pracowników służby zdrowia, pracowników społecznych. Ubolewam, że usunięto z zapisów NPZ kształcenie w zakresie suicydologii studentów. To dla mnie niezrozumiale. Nawet WHO zauważyła, że coś się dzieje w dziedzinie suicydologii w Polsce. Polska zostanie zauważona w najnowszym poradniku WHO w związku z inicjatywą tzw. Asystentów Zdrowienia – są to osoby, które leczą się psychiatrycznie albo leczyły się psychiatrycznie, przeszły przez własne problemy psychiczne i na tyle sobie radzą, że chcą pomagać innym z obopólną korzyścią. Moje życie ma większy sens bo mogę komuś pomóc, czerpać z trudnych doświadczeń i dzielić się z nimi.

Jak przebiegają prace nad programem Ellipse? 

– Mamy już za sobą półtora roku ostrej pracy. Mamy stronę projektu www.e-lllipse.com. Zrobiliśmy badanie fokusowe z ponad 250 osobami z 5 krajów – Szwecji, Polski, Austrii, Węgier i Norwegii. Badani dzielili się swoim doświadczeniem – pacjenci i rodziny, opiekunowie doświadczeniem związanym z problemami psychicznymi, a psychiatrzy, pielęgniarki psychiatryczne, położne, pracownicy socjalni, psycholodzy, strażacy, policjanci, dziennikarze swoim doświadczeniem zawodowym związanym z profilaktyka  samobójstw. Studenci mówili o swoich doświadczeniach i tym, czego chcieliby się nauczyć. Program składa się z kilku modułów – teoretycznego i praktycznego. Dużą wagę przywiązujemy do praktycznych rzeczy. Jest też moduł wywiadów z suicydologami z 15 krajów świata od Stanów Zjednoczonych po Australię, Hongkong i Brazylię. Mamy już prototyp aplikacji samopomocowej „12Steps App” (12 kroków). Premiera programu 10 września tego roku na organizowanej w ramach projektu konferencji. Zaproszenia będziemy kierować przede wszystkim do władz uczelni i studentów w 5 krajach projektu.

Jak przewiduje WHO, do 2030 roku depresja będzie najbardziej powszechną chorobą na świecie. Jest sporo do zrobienia w kwestii edukacji i przepracowywania stygmatyzacji, przekonania siebie oraz powszechnego przekonania, że leczenie psychiatryczne jest takie samo skuteczne, jak każde inne. Pamiętajmy, proste strategie działania i numer pomocowy!

Telefony zaufania – przydatne infolinie, wsparcie psychologiczne i poradnictwo

Pani Doktor, dziękuję za rozmowę i do usłyszenia.

Jak przewiduje WHO, do 2030 depresja będzie najbardziej powszechną chorobą na świecie, na pierwszym miejscu. Jest sporo do zrobienia w kwestii edukacji i przepracowywania stygmatyzacji, przekonania siebie, że leczenie psychiatryczne jest takie samo jak każde inne.

Nie czekajmy. Pamiętajmy, numer pomocowy zawsze ktoś odbierze.

Podjąłeś decyzję o psychoterapii. Zbliża się termin jej rozpoczęcia. Doświadczasz różnych emocji – podekscytowania, ulgi, lęku przed nieznanym. Być może nadal masz wątpliwości? W terapii nie wszystko da się przewidzieć, ale aby ułatwić sobie start i zminimalizować napięcie, możesz ustalić fakty. Zapytaj przyszłego psychoterapeutę o kilka istotnych kwestii.

Psychoterapia sama w sobie jest zadawaniem pytań. Warto ich zadawać wiele, nawet jeszcze przed jej rozpoczęciem. W ten sposób rozpoznasz, poczujesz czy ten specjalista, jest dla Ciebie odpowiedni, na dany moment najlepiej dopasowany. Terapia to jest intymny proces, w którym osiągniesz najwięcej kiedy czujesz się bezpiecznie i swobodnie w relacji z drugim człowiekiem, który jest w roli Twojego psychoterapeuty.

Im więcej wniesiesz, Twój proces będzie pełniejszy. Więcej przepracujesz i zbudujesz w sobie silne zasoby, które są jak samonapędzający się mechanizm. Nie do wyczerpania, a przede wszystkim nie do odebrania.

Jakie pytania warto zadać psychoterapeucie zanim zdecydujesz się na pracę właśnie z nim?

Pytania te dotyczą pracy psychoterapeuty, procesu czyli samej psychoterapii i co jest najważniejsze – Ciebie w tym wszystkim.

• Czy posiada UPRAWNIENIA i jakie? W Polsce to zawód wciąż nieregulowany.
• W jakim NURCIE psychoterapii pracuje i co to dokładnie oznacza? O nurtach psychoterapeutycznych
• Czy nurt/y, w których pracuje, są zbieżne z CELAMI jakie stawiasz sobie w terapii?
• Jeśli nie potrafisz na początku określić swoich celów terapeutycznych (nic nie musisz, pamiętaj) to czy terapeuta pomoże Ci je ustalić?
• Jakie obowiązują Was ZASADY WSPÓŁPRACY w psychoterapii? Można spisać lub ustnie ustalić kontrakt – np. co akceptujemy w relacji, co jest dopuszczalne, jak się komunikujemy poza terapią – pisałam o tym w Jak przygotować się do psychoterapii?
• Jaki RODZAJ TERAPII jest dla Ciebie jego zdaniem najlepszy – terapia indywidualna, czy grupowa? Na to być może potrzebne będzie więcej czasu i kilka sesji.
• Czy możesz się w jakiś sposób przygotować do psychoterapii?
• Jak będzie przebiegała terapia – jaki jest PROGRAM PSYCHOTERAPEUTYCZNY przewidziany przez psychoterapeutę?
• Czego możesz się spodziewać po psychoterapii? Jakie niesie KORZYŚCI?
• Jeśli zależy Ci na FEEDBACK`U po każdej sesji lub ogólnie w sprawie Twojej terapii, zapytaj o niego.
• Ustal z terapeutą czy Ty możesz dawać feedbacki jemu? Masz wątpliwości, pytania, coś Cię niepokoi, nurtuje w relacji z terapeutą – nie zostawaj z tym, ugłaśniaj.
• Zapytaj skąd będziesz wiedzieć, że jesteście DOPASOWANI?
• Co jeśli będziesz chciał PRZERWAĆ TERAPIĘ? To sytuacja wyjątkowa, ale może się wydarzyć. Jaki jest na to plan? Na jakie wsparcie terapeuty możesz liczyć?
• Kiedy Twój psychoterapeuta uznaje terapię za ZAKOŃCZONĄ? W jaki sposób wygląda zakończenie terapii?
• Jak zadbać o siebie PO TERAPII? Na co się przygotować? Ile sobie dać czasu na ułożenie się wszystkich warstw? Czy istnieje zbiór zaleceń po ukończonej terapii?

Więcej na temat psychoterapii przeczytasz tutaj – ARTYKUŁY.

Zachęcam do słuchania rozmów z osobami, które są PO TERAPII. Są to bardzo cenne przemyślenia, historie, doświadczenia.

Zasoby zbudowane w psychoterapii i te, które czekały na wydobycie, to studnia bez dna. Czasami masz wrażenie, że staje się pusta i wysycha. Mija czas, dzieją się w życiu rzeczy, potrzebujesz więc czerpiesz, ale nie uzupełniasz. W końcu zaczynasz się obawiać, że już nic w niej nie ma i znowu trzeba udać się po profesjonalne wsparcie. Czasem tak, ale przeważnie sam jesteś w stanie wzbudzić to, co jest niewyczerpanym źródłem wiedzy, siły i Twojej mądrości o sobie i Twoim życiu.

Każda Twoja myśl, wgląd, praca na drodze samorozwoju, pobudza to co osiągnąłeś i zgromadziłeś w psychoterapii. Twój wewnętrzny głos jest dla Ciebie najlepszym przewodnikiem. Wiem, musi się dużo wydarzyć, żeby go usłyszeć i uznać, ale dlaczego tego nie zrobić, skoro wiedza o sobie samym to najcenniejszy zasób na całym świecie?

Kiedy w psychoterapii znajdowałam się w miejscu, z którego nie widziałam wyjścia i miałam wrażenie, że psychoterapeuta nie jest mi w stanie pomóc, często słyszałam to zdanie -“Wszystkie odpowiedzi są w Tobie”. Pomagało.

Wszystko czego nie wiesz, tak naprawdę wiesz, tylko musisz do tego dotrzeć, ‘dokopać’ się. 

Jakie psychoterapia daje korzyści?

Teraz konkret. Zebrałam najczęściej wskazywane benefity od osób, które posiadają doświadczenie w psychoterapii. 

“Psychoterapia pomogła mi:

• Uratować siebie. Zatrzymać w pędzie autodestrukcji.
• Poznać siebie – dowiedzieć się kim jestem i dlaczego taki jestem. 
• Zrozumieć siebie i zaakceptować, w większości.
• Uratować związek.
• Zrobić rewizję pseudo – przyjaźni.
• Pozbyć się toksycznych ludzi z otoczenia i pozwolić by część sama odpadła.
• Nie pozwalać na bylejakość w życiu.
• Wyjść z niszczących ról w pracy.
• Nie ustawiać się w pozycji kat – ofiara z przełożonym.
• Być lepszym rodzicem, bardziej uważnym na potrzeby i komunikaty moich dzieci. 
• Zrozumieć, że moje dzieci są niezależnymi jednostkami, którym towarzyszę, pomagam, wyznaczam granice dla ich poczucia bezpieczeństwa.
• Konstruktywnie stawiać granice i mówić nie, wtedy kiedy chcę to powiedzieć, a nie mówić zawsze tak, ponieważ wypada.
• Na co dzień nie brać na siebie zbyt dużo zadań, ale przede wszystkim czyjegoś życiowego nadbagażu.
• Wyczuwać czyjeś intencje.
• Wyłapywać u innych bierną agresję i nie pozwalać na nią.
• Wiedzieć i czuć, że czuję i wiedzieć co czuję.
• Pozwalać sobie na najtrudniejsze emocje.
• Zobaczyć, że połowa trudnych rzeczy w relacji jest po mojej stronie.
• Zrozumieć rodziców i ich życiowe błędy.
• Pomaga mi każdego dnia nie pakować się w tarapaty.

Psychoterapia to naprawdę niewyczerpane źródło dobrego.

W czym Tobie pomogła psychoterapia? Napisz.